بیمه اجتماعی
هر چه کشوری پیشرفته‌تر باشد حضور بیمه به‌عنوان عضوی پویا بیشتر دیده‌شده و رفاه حاصله از تلاش‌های آن در تک‌تک خانه‌ها و خانواده‌های آن کشور به‌وضوح حس می‌شود، ایجاد دولت رفاه در سایۀ تشکیلاتی منسجم و توانا که هم دردآشنا و هم مقتدر باشد از لزومیات یک اقتصاد شکوفاست، بیمه اجتماعی به‌عنوان سنگ زیربنایی و اصل و پایه باهدف نیل به آرمان‌های بلندی در جوامع شکل گرفت.حمایت از گروه‌های ضعیف کارگری که اولین قشر آسیب‌پذیر در برابر تورم و نوسانات ارزی هستند و کاهش فشار بر خانواده‌های آن‌ها و رساندنشان به رفاه اقتصادی متعادل ونشان دادن راه‌های گریز به این افراد به‌سوی اقتصادی بهتر رسالت اصلی بیمه اجتماعی را تشکیل داده است.
بیمه اجتماعی نهادی است که تمرکز آن بر اجتماع و هرگونه جمع اجتماعی است تا افراد به‌تنهایی و در کنار هم را در زیر چتر حمایتی خود قرار داده و تمامی جنبه‌های همبستگی اجتماعی را پوشش دهد، بیکاری و ازکارافتادگی که هم جنبۀ فردی وهم جنبۀ اجتماعی دارد نمونه‌ای از حمایت‌های بی‌دریغ این نهاد مردم‌پسند است.
تعریف بیمه و هدف‌های بیمه اجتماعی
بیمه فعالیتی است که در آن‌یک ارگان بانام بیمه‌گر متعهد می‌شود در قبال دریافت وجوهی، از فرد بیمه‌گذار در برابر آسیب‌های احتمالی محافظت کرده و خسارات ناشی از آن صدمات را جبران نماید.
بیمه‌ها بر اساس هدف‌گذاری‌هایشان بانام‌های مختلف خوانده می‌شوند و به اعتبار اجباری یا اختیاری بودنشان به اجتماعی و خصوصی تقسیم می‌شوند، بدین ترتیب بیمه اجتماعی باهدف تأمین مصالح عمومی جامعه و ایجاد تعادلی پایدار بین طبقات مختلف در جامعه، به بیمه اجتماعی نام‌گذاری شد.
گروه‌های تحت تکفل بیمه اجتماعی
در اکثر کشور تمامی گروه‌های موجود در آن کشور تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند و تقسیم‌بندی از این حیث وجود ندارد اما گاهی نیز گروه‌بندی‌هایی برای ارائه بهتر خدمات در نظر گرفته می‌شود که از آن به این موارد می‌توان اشاره کرد.
- حقوق‌بگیران مراکز دولتی و غیردولتی
- کارگران کارخانه‌ها
- نفقه بگیران
- افراد بیکار که توانایی انجام کار را ندارند یا شغل مناسب خود را نیافته‌اند.
اصول حاکم بر بیمه اجتماعی
جامعیت
تلاش و ممارست به‌منظور در اختیار عموم قرار دادن تمامی امکانات اجتماعی
پیش‌روندگی
گسترش روزافزون خدمات و ظهور و گنجاندن خدمات جدید مطابق روز
تکثرگرایی
افزایش دایره خدمات از ابتدایی تا سطح‌های ارتقا یافته
نتیجه‌گیری
پی گیری به‌موقع در مورد چگونگی و کیفیت دریافت خدمات و تأکید بر پرداخت‌های واقعی
ویژگی‌های ممتاز بیمه اجتماعی:
- ایجاد پوشش با حداقل مشارکت
- اجباری بودن
- تعیین سطوح مشخص پوشش از حداقل گرفته تا حداکثر متناسب با جامعه
- وجود رابطه باکار
- افزایش خدمات ارتباط مستقیم با افزایش منابع و افزایش مشارکت
- رژیم مالی ناشی از قانون
- تناقض بین دریافت و میزان نیاز افراد
بیمه‌های اجتماعی زیر نظر مستقیم دولت‌ها به فعالیت‌های قانونی خود جامع عمل می‌پوشانند و هرگز دولت‌ها این مراکز را به‌صورت کامل در اختیار بخش‌های خصوصی نمی‌گذارند و هزینۀ خدمات در کارگروه‌های باز تعیین می‌گردد، به همین دلیل اغلب بیمه‌شدگان در مراکز دولتی مشغول به کار هستند و بیمه مستمری خصوصی در این نوع بیمه جایی ندارد، متولیانی که وظیفه نظارت بر نحوۀ اجرای بیمه را در کشور دارند می‌کوشند تا رسالت اجتماعی این بیمه‌ها انجام‌شده و چهاراصل اساسی آن اعم از جامعیت، پیش‌روندگی، تکثرگرایی و نتیجه‌گیری به‌صورت دقیق و موشکافانه به اجرا درآیند.
اصول تشکیل سازمان‌ها
- اعضای هر سازمان مانند اعضای خانواده باید در کم‌وکاست و تأمین آینده شرکت خود سهیم باشند
- تأمین منابع هر سازمان بر عهدۀ اعضای آن است و بدون مشارکت آن‌ها سازمان به اهداف خود نخواهد رسید.
- بیشتر خدمات در غالب دستمزد ارائه‌شده و دقیقاً متناسب با استانداردهای تعریف‌شده باشد
- پرداخت‌ها نباید اثر سوء بر سهم افراد داشته باشد و باید کفایت‌کننده و قابل‌قبول باشد
- تعدیل مزایا هم‌زمان است با کاهش ارزش ناشی از تورم
اصول و مبانی بیمه‌های اجتماعی
مزیت‌های موجود
این اصل بسیار محبوب و کارآمد است زیرابه حقوق شهروندی کاملاً توجه شده و رفاه افراد در حد اعلی مورد اهمیت قرارگرفته است، مطابق این اصل سطحی برای کمترین پرداختی مستمری و خدمات ضروری زندگی تعیین گشته و بر اساس آن به افراد دستمزد و حقوق پرداخت‌شده و پرداختی کم و ناچیز آن‌ها ملاک دریافت مزایای بازنشستگی قرار نمی‌گیرد.
حق بیمه‌های موجود
اگرچه ملاک ابتدایی در پرداخت مستمری همان حق بیمه‌های پرداختی است اما نحوۀ کارآمدی اقتصاد هر کشور و نوسانات بازار در نحوۀ پرداخت تغییراتی ایجاد می‌کند، سلامت اقتصاد موضوعی است که بر تمام ارگان‌های کشور تأثیر می‌گذارد چه برسد به ارگان بیمه که وابستگی کامل به دولت دارد.
روش‌های مختلف تأمین مالی
روش توازن سالانه منابع و مصارف
مازاد منابع سرمایه‌گذاری به‌صورت مزایای مستمری به بیمه‌شدگان پرداخت می‌گردد و میزان ذخایر نیز بر اساس قانون و چگونگی عملکرد اقتصادی تعیین می‌گردد.
روش اندوخته گذاری
در این روش احتمال خطا بسیار بالا است زیرا کل منابع در اموری سرمایه‌گذاری شده و مستمری‌ها از سود همین سرمایه‌گذاری‌ها پرداخت می‌گردد این عمل ریسک کار را بالابرده وبی تدبیری نتایج سوء زیادی را به دنبال خواهد داشت.
ایران و بیمه‌های اجتماعی
بیمه‌ها در ایران هنوز نتوانسته‌اند به‌تمامی تعهدات خود عمل کرده و فقط حداقل‌ها را ملاک فعالیت خود قرار داده‌اند و از میان وظایف قانونی‌شان عدۀ محدودی را به اجرا درمی‌آورند، اصل کفایت و پرداخت بر اساس استانداردهای زندگی جزء اصولی است که اگر رعایت شود گام مؤثری در رفاه اجتماعی و زدودن فقر از جامعه برداشته و تمامی افراد بیمه‌شده را به‌سوی عزت اجتماعی سوق می‌دهد.
از یک‌سو اجرای قوانینی که باعث متعهد شدن شرکت‌های بیمه‌ای شود و تعهداتشان را افزایش دهد ولی از سوی دیگر منابع هیچ افزایشی نیافته و به همان حق بیمه محدود بماند در این هنگام عبور از روش توازن سالانه منابع و مصارف به سمت روش اندوخته گذاری با شکست همه‌جانبه روبرو خواهد شد زیرا چگونه ممکن است طرحی بدون در نظر گرفتن تمامی جوانب کار شروع به حرکت نماید و نتیجۀ خوبی نیز کسب کند.
تهیۀ زیرساخت‌های حرکت از یک روش به روشی مفیدتر و پایاتر در بیمه اجتماعی با توجه به برتری‌های روش اندوخته گذاری بسیار ضروری به نظر می‌رسد که بی‌توجهی به آن و حرکت شتاب‌زده کاروان بیمه را به مقصد نهایی خود نخواهد رساند، برنامه‌ریزی بیشتر در جهت رسیدن به‌نظام اندوخته گذاری نیازمند تعریف مفاهیم اساسی و سپس حرکتی با عزم و اراده‌ای پولادین است که بی‌مهری نسبت به این مهم هیچ‌گاه شرایط ساخت چنین نظامی را برای کشور فراهم نمی‌کند.